Evrensel bir kurum olan aile farklı ulusların anayasalarında toplumun temel birimi olarak kabul edilir. Türkiye’de 1961 Anayasası’nda yer verilen aile kurumu 1982 Anayasası’nda sosyal ve ekonomik hak ve ödevlerinin düzenlenmesi bakımından ele alınır.
TMK aile kurumunu çekirdek aile olarak ele alır. Bunun yanı sıra yasa geniş anlamda ailenin yanı sıra en geniş anlamda aileden de söz eder.
Aile konutu kavramının ortaya çıkmasında evlilik birliği içinde eşin varlığı da gerekir. Eşler arasında geçerli bir evlilik birliğinin varlığı aile konutu için gerekli bir unsurdur.
Resmi olarak evli olan eşlerin birlikte yaşadığı, yaşam faaliyetlerini sürdürdüğü mekan aile konutudur. Türk Hukuku uyarınca evlilik birliği resmi nikahla kurulur. Resmi şekil şartına bağlı olan evlilik birliği eşlerden meydana gelir. Eşler bu birlik içinde karşılıklı hak ve yükümlülüklere sahiptir.
Yasal evlilik birliği ilişkisinde olmayan birlikteliklerde aile konutu kavramının ortaya çıkması söz konusu olamayacağından kanun koyucu resmi olarak evli olan eşlerin ortak yaşam mekanını aile konutu olarak kabul eder ve kanun kapsamında korumaya alır.
Evlilik birliği çeşitli biçimlerde sonlandığında aile konutu niteliği de biter. Ölüm, evliliğin iptali ya da boşanma aile konutunun niteliğini sonlandıran durumlardır. Mal rejimi tasfiye edileceği zaman ve miras paylaşımı sürecinde sağ kalan eş için aile konutuna yönelik tanınan haklar ise saklıdır.
İçinde yaşanılan konut resmi nikahlı eşlerin ortak yaşam alanı olduğunda ve yaşam faaliyetleri burada devam ettiriliyorsa aile konutu olarak adlandırılır. Aile konutu kişi dokunulmazlığı ve özel hayatın gizliliği kapsamında da koruma altına alınır. Anayasanın yanı sıra Türk Ceza Kanunu hükümleri de aile konutunu koruma altına almaktadır.
Aile konutu korumasının korunması kural olarak evlilik birliğinin devamı sürecinde söz konusudur. Evlilik ölüm ya da boşanma, iptal gibi nedenlerle sonlandığında koruma ortadan kalkmaktadır.
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu uyarınca 194. Madde kapsamında aile konutu şerhi ile ilgili düzenlemeler yapıldığı görülmektedir. Bu kanunun ilgili maddesi kapsamında ve 3. Fıkra dikkate alındığında aile konutu olarak özgülenmiş olan taşınmaz mala malik olmayan eş, tapu müdürlüğünden bu taşınmaza yönelik şerh konulmasını talep edebilir.
Aile konutu şerhi özel hukukun temel ilkeleri içinde yer alan serbest tasarruf ilkesi için getirilen bir sınırlama olarak kabul edilmektedir. Bu şerh konulduğu takdirde taşınmaza malik olmayan eşin rızası olmadan taşınmazın maliki olan eş serbest olarak hareket edemez.
Taşınmazı satamayacağı gibi taşınmaz üzerinde ipotek işlemi tesis edemez. Bu ve benzeri işlemler taşınmaza malik olmayan eşin rızası dışında serbestçe gerçekleştirilemez. Aile konutu şerhi yalnızca aile konutu olarak özgülenmiş taşınmazlara yönelik koyulabilir.
Aile konutu şerhi tapu müdürlüğü aracılığı ile ya da mahkeme kararı ile konulabilir. Aile konutu şerhi konulacağı zaman iki yoldan biri kullanılabilir. Bu şerh yasal evlilik bağı ile aile birliği kurmuş olan eşlerin başvurabileceği hukuksal bir uygulamadır.
